طراحی پرسشنامه

  1. خانه
  2. chevron_right
  3. مقالات تحلیل آماری
  4. chevron_right
  5. پرسشنامه
  6. chevron_right
  7. طراحی پرسشنامه
نام دسته مطالب: پرسشنامه

طراحی پرسشنامه


طراحی پرسشنامه در روش پیمایشی

پیمایش یکی از روش های جمع آوری داده ها است که در آن اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که پاسخگو نامیده می شوند گردآوری می شود. از این روش که بیش از هر روش دیگری در مطالعات علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد می توان در انواع مطالعات اکتشافی، توصیفی، تبیینی و ارزشیابی استفاده کرد.

در این نوع تحقیق داده ها به دو روش اصلی پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری می شوند. در پرسشنامه سؤالات به صورت مکتوب ارائه می شود و پاسخ دهندگان باید پاسخ های خود را یادداشت کنند. اجرای پرسشنامه می تواند به صورت مستقیم و یا با ارسال پرسشنامه از طریق پست یا ایمیل انجام شود.

راه دیگر برای جمع آوری اطلاعات استفاده از روش مصاحبه است. در این روش مصاحبه گر سؤالات را می پرسد و پاسخ ها را در یک تعامل کلامی فردی ثبت می شود؛ البته در برخی از تحیقات پیمایشی از هر دو روش پرسشنامه و مصاحبه استفاده می شود. یک مشکل اساسی در هر دو روش مذکور نوع سوااتی است که باید پرسیده شود. در ادامه به بیان نکاتی در مورد طراحی پرسشنامه می پردازیم.

طراحی سؤال

سؤالات بسته در مقابل سؤالات باز

از دو نوع سؤالات باز و بسته می توان در پرسشنامه و مصاحبه استفاده نمود. سؤالات بسته پاسخگو را با چند گزینه مواجه می سازد که از بین آن ها باید دست به انتخاب بزند. در مقابل سؤالات باز سؤالاتی هستند که در آن پاسخگو جواب های خود را می نویسد.

استفاده مناسب از سؤالات باز و بسته برای چگونگی جمع آوری داده ها و نیز تسهیل ثبت آن ها مهم است. به طور کلی از سؤالات بسته زمانی استفاده می شود که تعداد پاسخ های احتمالی محدود باشد. برای مثال سؤالی در مورد وضعیت تأهل را می توان به صورت یک سؤال بسته مطرح کرد. از سوی دیگر سؤالات باز برای مطالعات اکتشافی مناسب است که محقق اطلاعات کافی در مورد محدود کردن نظر پاسخ دهندگان ندارد.

برای مثال فرض کنید بخواهیم بدانیم چرا مردم از محل اقامت خود مهاجرت می کنند،از آنجایی که دلایل احتمالی متعددی برای چنین سؤالی وجود دارد نوع سؤالات باز مناسب تر است. برخی سؤالات را می توان به هر دو صورت باز و بسته می توان مطرح نمود، نوع مذهب از این نمونه است. بدین ترتیب که مذاهب عمده را به صورت سؤالات بسته فهرست کرد و گزینه با عنوان «سایر» را برای اقلیت قرار داد. بهتر است در کنار این گزینه عبارت «لطفا نام ببرید» نیز آورده شود.

لازم به ذکر است که سؤالات باز بعضاً با دشواری تحلیل مواجه هستند؛ در اینگونه سؤالات ممکن است پاسخ های داده شده بی معنی بوده و یا چند پاسخ ارائه شود. علاوه بر این احتمال پاسخ گویی افراد به سؤالات بسته بیش از سؤالات باز است؛ زیرا ذکر گزینه ها در پرسشنامه نقش یک محرک و یادآوری کننده را ایفا می کند. البته در برخی موارد نیز می توان از سؤالات باز در یک مطالعه مقدماتی استفاده نمود و بر اساس نتایج حاصل به طراحی سؤالات بسته در پیمایش واقعی اقدام نمود.

عبارت پردازی سؤالات

از آنجا که سؤالاتی که یک پیمایش را می سازند ابزارهای اساسی جمع آوری اطلاعات هستند دقت بسیار زیادی در تهیه آن ها باید اعمال شود. از این روی توصیه های زیر را باید هنگام طراحی پرسشنامه مدنظر قرار داد:

  • سادگی: سؤالاتی که در یک پژوهش پیمایشی پرسیده می شوند باید تا حدامکان ساده باشند تا فرد به راحتی قادر به پاسخگویی باشد. همچنین سعی کنید از بیان اصطلاحات تخصصی و فنی که درک آن دشوار است اجتناب کنید.
  • سؤالات دو پهلو: از طرح سؤالاتی که در آن واحد دو چیز را می سنجد پرهیز کنید. پاسخ به سؤالاتی مانند «آیا باید به بازنشستگان مراکز تفریحی و برنامه های همیاری غذا، بودجه بیشتری اختصاص داده شود؟» دشوار است زیرا دو نگرش بسیار متفاوت مورد سؤال قرار می دهد. در این موارد باید دو سؤال جداگانه طراحی کنید.
  • سؤالات جهت دار: یک سؤال جهت دار به منظور هدایت افراد برای پاسخ دهی به یک روش خاص طرح می شود.مثلاً سؤالات «آیا شما به حذف زیاده روی های اسراف گونه در بودجه مدارس دولتی علاقه مند هستید؟ » و «آیا شما به کاهش بودجه مدارس دولتی علاقه مند هستید؟» به پاسخ های متفاوتی می انجامند. سؤالاتی که در مورد ویژگی های هیجانی مانند اسراف، کفر، خطر، موارد ضد اخلاقی و … هستند، نحوه ی پاسخ دهی افراد را تحت تأثیر قرار می دهند و بنابراین به نتیجه گیری های سوداری منتهی می شوند.
  • عبارت پردازی منفی : از طرح سؤالات منفی خودداری کنید. به این عبارت که به صورت منفی جمله بندی شده است توجه کنید، «مردم شهر نباید پناهگاه پیشنهاد شده برای زنان را بپذیرند» موافقت با این سؤال به معنی عدم موافقت با پیشنهاد است. این عبارت بندی ممکن است افراد را سردرگم کند و منجر به پاسخ های نادرست شود. بنابراین بهتر است از عبارت «مردم شهر باید پناهگاه پیشنهاد شده برای زنان را بپذیرند»، استفاده نمود.
  • پاسخ «بله» و «خیر»: هنگامی که در مورد موضوعی سؤالات مختلف می پرسید احتمال دارد که یک پاسخ دهنده گرایش پیدا کند که به همه سؤالات پاسخ موافق یا مخالف بدهد. در اینجا مشکل این است که مشخص نیست پاسخ دهنده موافقت واقعی خود را بیان داشته است یا اینکه به سادگی با هرچه عنوان شده موافقت کرده است. یک راه برخورد با این مشکل این است که عبارت پردازی سؤالات به گونه ای باشد که موافقت مداوم با امکان پذیر نباشد. به طور مثال در پژوهشی در مورد الگوهای رابطه خانوادگی می توان از افراد پرسید که با جملات زیر تا چه حد موافق هستند، «اعضای خانواده من مدت زمان زیادی را صرف یکدیگر می کنند» و «بیشتر اوقات آخر هفته من صرف دوستانم می شود». اینگونه سؤالات که به شکل معمولی(استاندارد) و معکوس عبارت پردازی می شوند، شاخصی را برای تعیین اینکه افراد به درستی پاسخ ها را ارائه داده اند یا خیر، فراهم می آورد.

مقیاس های درجه بندی در سؤالات بسته

در اکثر پرسشنامه های دارای سؤالات بسته برای کاهش ابهام، پاسخ ها به صورت طیفی از گزینه های استاندارد ارائه می شوند. مانند : کاملا موافقم ، موافقم ، نظری ندارم ، مخالفم ، کاملا مخالفم .

در این نوع مقیاس فرض بر آن است که گزینه وسط یک نقطه خنثی بین گزینه ها است. در برخی موارد نیز این احتمال وجود دارد که ساخت یک مقیاس پاسخ متوازن نباشد. مقیاسی را در نظر بگیرید که از یک استاد دانشگاه خواسته شده است تا هر دانشجو را به لحاظ توان شغلی رتبه بندی کند. سؤال : در مقایسه با دیگر دانشجویان توان این دانشجو را برای موفقیت چگونه ارزیابی می کنید؟ بیش از 5% ، بیش از 10% ، بیش از 25% ، بیش از 50% ، کمتر از 50% . در اینگونه سؤالات عبارت پردازی گزینه ها به گونه ای است که ارزیابان را وادار به در نظر گرفتن تمایزات ظریف تر بین دانشجویان بسیار موفق می کند.

اهمیت عنوان دادن به گزینه ها، مشخصاً هنگام سؤال در مورد فراوانی رفتار بیشتر می شود. مثلاً در سؤالی مانند «هر چند وقت یکبار حداقل 20 دقیقه ورزش می کنید؟» ، در اینصورت چه نوع مقیاسی باید مورد استفاده قرار گیرد. می توانید از طیف 1) هرگز 2) به ندرت 3) گاهی اوقات 4) مکرراً استفاده نمایید. این اصطلاحات منظور شما را بیان می کنند اما مبهم هستند. در اینجا می توانید از نوع دیگری از گزینه ها استفاده کنید مانند :

  • 1) کمتر از هفته ای 2 بار
  • 2) هفته ای 2 بار
  • 3) هفته ای4 بار
  • 4) هفته ای 6 بار
  • 5) دست کم روزی یکبار

توجه کنید که عنوان مقیاس ها باید با دقت انتخاب شوند. علاوه بر این انتخاب شما در مورد گزینه ها باید تحت تأثیر جامعه مورد نظر باشد. اگر افرادی را بررسی می کنید که عموماً زیاد ورزش می کنند، از یک مقیاس با فراوانی بالا استفاده کنید. علاوه بر مقیاس های مطرح شده گاهی اوقات با توجه به حساسیت موضوع و گستردگی نظرات از افراد خواسته می شود تا پاسخ خود را در طیفی از مقادیر کمی مانند عددی در فاصله صفر تا 20 ارائه دهند.

نکات پایانی

دستورالعمل

یکی از ساده ترین و در عین حال مهمترین مسائل در تهیه پرسشنامه ارائه ی دستورالعملی است که راهنمای پاسخگویان باشد. پرسشنامه اغلب حاوی سؤالاتی است که به روش های مختلفی برای پاسخ دادن نیاز دارند از این روی در هر قسمت از پرسشنامه که چارچوب آن تغییر می کند باید دستورالعمل لازم ارائه شود.

ترتیب سوالات

ترتیب نامناسب سؤالات ممکن است پیامدهای نامطلوبی نظیر کاهش پاسخگویی و یا پاسخ های سوگیرانه را به همراه داشته باشد.برای مثال اگر ما چند سؤال در مورد فقر و شرایط زندگی فقرا بپرسیم و بعد در مورد مهمترین مشکلات اجتماعی سؤال کنیم با احتمال زیاد می بینیم ک به فقر بیش از دیگر مشکلات اشاره می شود. همچنین پیشنهاد می شود برای جلب توجه پاسخ دهندگان جالب ترین سؤالات در ابتدای پرسشنامه طرح شوند. افزون بر آن هنگامی که سؤالات به موضوع یا محتوا مشابه می پردازد گروه بندی آن ها مناسب است. این کار پیمایش شما را تخصصی تر جلوه می دهد و پاسخ دهنده آن را جدی تر تلقی می کند.

طول و ظاهر پرسشنامه

باید توجه داشت که هرچه طول پرسشنامه افزایش می یابد میزان پاسخ دهی کاهش بیشتری خواهد یافت. قاعده ی مشخصی برای تعداد سؤالات پرسشنامه وجود ندارد و این امر به هوش و سواد پاسخگویان، درجه علاقه آنان به موضوع و… بستگی دارد. با این حال پیشنهاد می شود که پرسشنامه کمتر از 5 صفحه بوده و به بیش از 30 دقیقه برای پاسخگویی نیاز نداشته باشد.

ظاهر پرسشنامه نیز در افزایش میزان پاسخ مؤثر است. استفاده از خانه های سؤال، نوع تایپ پرسشنامه و بیان واضح و صریح سؤالات به توجه بیشتر پاسخگو کمک می کند. نهایتاً بهتر است اگر مقیاس پاسخ شکل معینی مانند مقیاس درجه بندی 5 نقطه ای را دارد در سراسر پرسشنامه از همین مقیاس استفاده نمایید.

منبع : پایه های پژوهش در علوم رفتاری ، نوشته پل سی کازبی و ترجمه دکترحجت الله فراهانی و دکترحمیدرضا عریضی، نشر روان.

3/5 - (2 امتیاز)
پیش آزمون، بررسی کیفیت پرسشنامه قبل از اقدام
پایایی پرسشنامه (Reliability) و روشهای ارزیابی پایایی

سایر مطالب مرتبط با موضوع فوق:

توجه شود که بخش سوال و جواب ها و کامنتها بعد از این بخش قرار دارد.

همبستگی

انواع روشهای تحقيق توصيفی

comment70 دیدگاه
به طور کلی تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی بدست آوردن داده های مورد نیاز (طرح تحقیق) می توان به دو دسته ی تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی تقسیم نمود. در این نوشتار به معرفی انواع روش های تحقیق توصیفی…
تحلیل عاملی

تحلیل عاملی-روشی برای خلاصه سازی داده ها

comment70 دیدگاه
1- تحلیل عاملی چیست؟ تحلیل عاملی نامی عمومی است برای برخی روشهای آماری چند متغیره که هدف اصلی آن خلاصه کردن داده ها می باشد. این روش به بررسی همبستگی درونی تعداد زیادی از متغیرها می پردازد و در نهایت…
مقیاسهای اندازه گیری

شاخص ها و مقیاس های اندازه گیری

comment5 دیدگاه
معرفی شاخص های اندازه گیری و روش های تهیه آن ها موضوع این صفحه می باشد. قبل از مطالعه مطالب، ویدئوی زیر را ملاحظه نمایید که بخشی از بسته آموزشی مفاهیم پایه تحلیل آماری می باشد. برای دریافت آموزشهای ویدئویی…
تحقیقات آزمایشی

تحقیقات آزمایشی

comment3 دیدگاه
1- مقدمه از جمله معیارهای تقسیم بندی روش های تحقیق که بیشترین کاربرد را نزد پژوهشگران اجتماعی دارد، تقسیم بندی براساس معیار ترکیبی می باشد. در واقع دراین روش چندین معیار مانند میزان کنترل رفتار رویداد، تعمیم پذیری نتایج و…
انواع نمونه گیری

مقالات مفاهیم و روشهای نمونه گیری، انواع نمونه گیری

comment1 دیدگاه
نمونه گیری؛ زیربنای علم آمار باید گفت نمونه گیری یکی از پایه های اساسی علم آمار است. در آمار استنباطی ما هیچ گاه به دنبال سرشماری و تمام شماری نیستیم. یعنی قرار نیست اطلاعات تمام افراد جامعه را بررسی کنیم…
تحلیل آماری

سوال و جواب پیرامون این مبحث از طریق ارسال دیدگاه:
– نیاز به عضویت در سایت ندارد
– از طریق ایمیل خود، از دریافت پاسخ مطلع می گردید
– اگر کامنتها زیاد است، برای جستجو و یافتن سوال مد نظر خود از (f + Ctrl) استفاده نمایید.
– لطفا دوستانی که اطلاعاتی تخصصی و یا تجربه ای دارند، به سوالات پاسخ دهند تا محققان سراسر کشور بهره ببرند (زکات علم نشر آن است)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این قسمت نباید خالی باشد
این قسمت نباید خالی باشد
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

هفده − 4 =

فهرست
0
    0
    سبد خرید شما
    سبد خرید شما خالی استرفتن به فروشگاه