نام دسته مطالب: فرآیند تحلیل سلسله مراتبی- AHP

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یا AHP

8 دیدگاه

در بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی ، مدیریتی و … آنچه پیش روی محقق قرار می گیرد نیاز به انتخاب بین چندین گزینه با توجه به یک یا چند معیار مختلف است. در هر تصمیم گیری فضای تصمیم سازی به صورت پیوسته یا گسسته است. همچنین ممکن است تصمیم گیری تک معیاره یا چند معیاره باشد. بعلاوه این معیارها می تواند به صورت های کمی، کیفی یا تلفیقی از هر دو باشد؛ که در هر یک از این حالتها نحوه تصمیم گیری متفاوت است.

نمودار زیر نمایش گرافیکی فضای تصمیم گیری است:

 تصميم گيري يک معياره يا چند معياره در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی

در حالت تک معیاره تصمیم گیری چندان دشوار نیست. مسئله ی اصلی زمانی ایجاد می شود که تصمیم گیری با معیارهای چندگانه در نظر گرفته شود.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبی فراهم می آورد و همچنین معیارهای مختلف کمی و کیفی را در نظر گرفته و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیر معیارها را دارد.

علاوه بر این بر مبنای مقایسه های زوجی بنا نهاده شده است که قضاوت و محاسبات را تسهیل می نماید؛ همچنین میزان سازگاری یا ناسازگاری تصمیم را نشان می دهد که از مزایای ممتاز این روش در تصمیم گیری چند معیاره است.

مثالی از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی

برای مثال فرض کنید از بین سه اتومبیل A، B و C می خواهیم یکی را انتخاب کنیم. چهار معیار قیمت، مصرف سوخت، راحتی و مدل مطرح می باشد. حل این مثال توسط سیستم سلسله مراتبی در گام های زیر صورت می گیرد :

  1. ترسیم طرح سلسله مراتبی
  2. محاسبه وزن ها
  3. محاسبه نرخ سازگاری سیستم

1- ترسیم طرح سلسله مراتبی

اولین قدم در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ایجاد یک نمایش گرافیکی از مسئله می باشد که در آن هدف، معیارها و گزینه ها نشان داده می شوند. به این نمایش گرافیکی طرح سلسله مراتبی می گویند. طرح سلسله مراتبی مثال ما به شرح زیر است:

 نمايش گرافيکي سلسله مراتبي

سطح اول هدف را نشان می دهد که انتخاب بهترین اتومبیل است. در سطح دوم چهار معیار مسئله که قیمت، مصرف سوخت، راحتی و مدل می باشند، مطرح می شود و در سطح آخر گزینه ها نشان داده می شوند.

2- محاسبه وزن ها

در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوطه خود در سطح بالاتر به صورت زوجی مقایسه شده و وزن آن ها محاسبه می گردد. این وزن ها را وزن نسبی می نامیم. سپس با تلفیق وزن های نسبی، وزن نهایی هر گزینه مشخص می گردد که آن را وزن مطلق می نامیم.

در مثال مورد نظر ابتدا اتومبیل ها از نظر قیمت، مصرف، راحتی و مدل به طور جداگانه مقایسه شده و وزن هرکدام نسبت به این معیارها مشخص می گردد. سپس وزن معیارها نیز نسبت به هدف تعین شده و با ترکیب آن ها وزن نهایی اتومبیل ها مشخص می گردد. در این روش کلیه مقایسه ها به صورت زوجی انجام می شود. به طور مثال اگر بخواهیم اتومبیل ها را از نظر راحتی مقایسه کنیم ابتدا اتومبیل A را با B از این نظر مقایسه کرده و سپس این مقایسه را در مورد A با C و B با C نیز انجام می دهیم.

این مقایسه ها با توجه به جدول زیر که توسط توماس ساعتی تهیه شده است، نمره دهی می شوند:

 نمره دهي مقايسه هاي زوجي در فرايند سلسله مراتبي

برای مثال فرض کنید که در مقایسه اتومبیل A با B از نظر راحتی تصمیم گیرنده معتقد است که A بر B ارجحیت دارد. سپس از وی خواسته می شود که ترجیح خود را به طور دقیق و بر اساس جدول فوق بیان نماید. اگر او معتقد باشد که A بر B به طور قوی ترجیح دارد مقدار 5 انتخاب می شود. به این ترتیب برای هریک از معیارهای مورد نظر ماتریس مقایسه های زوجی بین گزینه ها (در اینجا سه اتومبیل) تشکیل می شود.

ماتریس مقایسه های زوجی بین گزینه ها به قرار زیر است:

 ماتريس مقايسات زوجي بين گزينه هاي در ahp

باید توجه داشت که در مقایسه زوجی ترجیح هر عنصر بر خودش برابر 1 است بنابراین تمام عناصر روی قطر اصلی برابر یک هستند. همچنین اگر ترجیح A بر B برابر 2 باشد ترجیح B بر A برابر ½ خواهد بود. برای سایر معیارها نیز ماتریس مقایسه های زوجی تشکل می شود.

در ادامه با تشکیل این ماتریس ها می توانیم وزن هر گزینه را نسبت به معیارهای مور نظر محاسبه کنیم. جهت محاسبه وزن نسبی هر گزینه از ماتریس مقایسه زوجی روش های مختلفی پیشنهاد شده است که از آن جمله می توان به روش حداقل مربعات معمولی، روش حداقل مربعات لگاریتمی، روش بردار ویژه و روش های تقریبی نام برد.

در مثال مطرح شده با استفاده از رو شهای تقریبی بردار ارجحیت نسبی اتومبیل های A، B و C با در نظر گرفتن معیار راحتی به صورت مقابل حاصل می شود :

(0.066 ، 0.341 ، 0.593)

بنابراین با در نظر گرفتن معیار راحتی اتومبیل A برترین اتومبیل بوده و B و C به ترتیب پس از آن قرار می گیرند. برای سایر معیارها نیز به همین ترتیب ارجحیت اتومبیل ها تعین می شود. و در نهایت وزن اتومبیل ها نسبت به هریک از معیارها در جدولی مانند زیر نمایش داده می شود :

 ارجحيت ها بر اساس معيارها در ahp

پس از محاسبه وزن اتومبیل ها نسبت به کلیه معیارها، باید وزن معیارها را نیز مشخص نماییم. به عبارت دیگر باید سهم هر یک از معیارها در تعین بهترین اتومبیل مشخص شود. برای این کار نیز معیارها به صورت زوجی در نظر گرفته شده و وزن هر یک تعین می شود. در این مثال معیار قیمت بیشترین وزن را اختیار می کند.

 وزن معيارها در ahp

در آخرین مرحله وزن نهایی هر گزینه از مجموع حاصلضرب وزن هر معیار در وزن گزینه مربوطه از آن معیار به دست می آید. به عنوان مثال وزن نهایی اتومبیل A از حاصلضرب زیر محاسبه می شود :

A وزن نهائی اتومبیل =0.398*0.123 + 0.085*0.087+0.218*0.593+0.299*0.265 =0.265

بنابراین اولویت اتوومبیل ها به قرار زیر خواهد بود :

 اولويت هاي نهايي در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی

3- محاسبه سازگاری سیستم يا سازگاري تصميم

یکی از مزایای تحلیل سلسله مراتبی کنترل سازگاری تصمیم است. مفهوم سازگاری را می توان چنین بیان نمود که :

اگر A دو برابر B اهمیت داشته باشد و B سه برابر C، این قضاوت را سازگار گوییم هرگاه A شش برابر C دارای اهمیت باشد.

در هر سیستم سلسله مراتبی با استفاده از روش های مختلف ناسازگاری سیستم مورد اندازه گیری قرار می گیرد. محدوده قابل قبول ناسازگاری در هر سیستم به محقق بستگی دارد اما پیشنهاد می شود که اگر ناسازگاری تصمیم بیش از 0.1 باشد بهتر است در قضاوت های انجام شده تجدید نظر شود.

منبع : فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP / نوشته دکتر سید حسن قدسی پور / انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر / 1391

آموزش ویدئویی و جامع AHP و نرم افزار اکسپرت چویس

از لینک زیر می توانید آموزش جامع ahp و نرم افزار expert choice ما را دانلود نمایید:

آموزش جامع AHP با رویکرد نگارش فصل 4 پایان نامه

وب سايت تخصصی تحليل سلسله مراتبي

به اطلاع مشتاقان اطلاعات در زمينه تحليل سلسله مراتبي يا AHP مي رسانيم که مجموعه داده پردازي آماري اطمينان شرق وب سايتي مخصوص فرآيند سلسله مراتبي دارد که در آن از صفر تا صد تحليل سلسله مراتبي و نحوه انجام آن با نرم افزار اکسپرت چويس (Expert choice) را خواهيم گفت. از شما دعوت مي کنيم از اين سايت و آموزش های ویدئویی آن بازديد نماييد.

ضمنا آماده قبول هر گونه سفارشات شما در زمينه کار با نرم افزار اکسپرت چويس خواهيم بود (از طراحی پرسشنامه گرفته تا تحلیل فصل 4 پایان نامه با این نرم افزار). آدرس اين وب سايت به قرار زير است:

www.expertchoice.ir

قابل ذکر است تحلیل FAHP یا تحلیل سلسله مراتبی فازی نیز پذیرفته می شود.

براي مشاهده ساير مقاله هاي تحليل آماري اين وب سايت بر لينک زير کليک نماييد: صفحه مقاله هاي تحليل آماري

4/5 - (4 امتیاز)
ساختن طرح سلسله مراتبی

سایر مطالب مرتبط با موضوع فوق:

توجه شود که بخش سوال و جواب ها و کامنتها بعد از این بخش قرار دارد.

ساختن طرح سلسله مراتبی

comment1 دیدگاه
منظور از سلسله مراتبی نمایش گرافیکی از یک مسئله پیچیده است که در رأس آن هدف کلی مسئله و در سطوح بعدی معیارهای انتخاب گزینه ها و گزینه های مورد بررسی قرار می گیرد. در بحث تحلیل سلسله مراتبی یا…
گزارش مدیر شرکت آماری

توسط “اطمینان شرق”: رتبه بندی دفاتر پیشخوان شهرداری مشهد

comment1 دیدگاه
چهار ماه پیش در خرداد ماه سال 1397 شرکت داده پردازی آماری اطمینان شرق به عنوان مجری “طرح ارزیابی و رتبه بندی دفاتر پیشخوان شهرسازی شهرداری مشهد” انتخاب گردید. در این صفحه مایلیم گزارشی کوتاه در خصوص این طرح و…
تحلیل آماری

سوال و جواب پیرامون این مبحث از طریق ارسال دیدگاه:
– نیاز به عضویت در سایت ندارد
– از طریق ایمیل خود، از دریافت پاسخ مطلع می گردید
– اگر کامنتها زیاد است، برای جستجو و یافتن سوال مد نظر خود از (f + Ctrl) استفاده نمایید.
– لطفا دوستانی که اطلاعاتی تخصصی و یا تجربه ای دارند، به سوالات پاسخ دهند تا محققان سراسر کشور بهره ببرند (زکات علم نشر آن است)

8 دیدگاه. همین الان خارج شوید

  • محمدرضا آذری
    اکتبر 10, 2018 8:57 ب.ظ

    سلام. برای تعیین تعداد جامعه آماری در این روش منبعی وجود داره؟ که چن نفر پرسش شونده باید داشته باشیم؟

    پاسخ
    • سید مجتبی فرشچی
      اکتبر 11, 2018 11:37 ق.ظ

      سلام. در اصل شما باید خبره ترین افراد اون موضوع را مورد پرسش قرار دهید و معمولا این افراد بسیار کم هستند. قالب مقالات AHP گویای این نکته است که با کمتر از ۱۰ خبره کار را انجام داده اند. روی تعداد خبره نظر استاد را بگیرید و اقدام کنید.
      بهرحال من باب تکمیل کردن این بحث عرض کنم که اینجانب در قالب یک ویدئوی کوتاه هر آنچه در خصوص حجم نمونه روش AHP و نرم افزار اکسپرت چویس گفتنی بوده به همراه مستندات و مقالات لازم را این صفحه از سایت تخصصی ahp این شرکت آورده ام: https://www.expertchoice.ir/ahp-sample-size/

      پاسخ
  • رضا کیانمهر
    مارس 25, 2019 7:59 ق.ظ

    باسلام و تشکر از سایت خوب تان
    برای بررسی توان اکولوژیکی اکوتورسم قله توچال با استفاده از روش AHP چگونه استفاده کنیم

    پاسخ
    • سلام و تشکر، در روش ahp شما ابتدا می بایست هدف و سپس شاخص ها و معیارهایی برای دستیابی به آن تعریف کنید و طرح سلسله مراتبی را ترسیم کنید. بعد با طراحی پرسشنامه روش ahp و تحلیل نتایج آن در نرم افزار اکسپرت چویس می توانید نتایج رتبه بندی شاخص ها و انتخاب گزینه ها را بدست آورید.
      آموزش جامع و ویدئویی AHP با نرم افزار expert choice را که خودم تهیه کرده ام و رویکرد انجام فصل 4 پایان نامه با روش ای اچ پی دارد را از این آدرس دریافت نمایید:
      https://www.expertchoice.ir/product/learn-ahp/

      پاسخ
  • با سلام، اگر در وزن های حاصل شده از ahp، وزن های برابری بدست آیند چگونه رتبه بندی انجام می شود؟

    پاسخ
  • سلام
    سوال داشتم ممنون میشم اگه پاسخ بدهید
    تفاوت اصلی ahp و spss در چیست و چرا تحلیل باید با ahp انجام بشود و با spss نشود

    پاسخ

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این قسمت نباید خالی باشد
این قسمت نباید خالی باشد
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

3 × 4 =

فهرست
0
    0
    سبد خرید شما
    سبد خرید شما خالی استرفتن به فروشگاه